Auteur: Hella S. Haasse
Titel: Oeroeg
Uitgave: Em. Querido's Uitgeverij BV, te Amsterdam, achtenveertigste druk. Eerste uitgave in 1948.
Aantal pagina's: 112
Genre: Novelle
Samenvatting:
(Bron: http://home.iae.nl/users/termaten/netscape/haasse.htm)
Het verhaal gaat over de vriendschap tussen de ik'-figuur en Oeroeg. De ik'-figuur is een zoon van een Nederlandse planters familie die een onderneming beheerden in Kebon Djati diep in het bergland van de Preanger. Oeroeg is een echte inlandse jongen, zoon van Sidris en Deppoh die als mandoer werkte bij de onderneming. De jongens zijn ongeveer even oud en omdat de ik'-figuur enigs kind blijft trekt hij dagelijks veel met Oeroeg op. Het verhaal is een lange terugblik op dit samenzijn. Bij alles waar de ik'-figuur aan moet denken in zijn jeugd komt automatisch het beeld van Oeroeg boven. Ze waren onafscheidelijk. De ik'-figuur is kind aan huis bij Oeroeg's familie.
De ik'-figuur heeft weinig contacten met zijn ouders. Zijn moeder is ziekelijk en zijn vader is vaak weg. Het is zijn vader een doorn in het oog dat de ik'-figuur zo slecht Nederlands spreekt. Er komt een medewerker van de onderneming, meneer Bollinger, om hem beter Nederlands te leren. Oeroeg wordt hier van buitengesloten, maar hij mag wel staan te luisteren. Oeroeg blijkt hier al erg leergierig.
Tijdens een bezoek van gasten uit Batavia wordt er besloten om s avonds een bezoek te brengen naar Telaga Hideung, het Zwarte Meer, een meer waar over geheimzinnige verhalen de ronde doen. De ik'-figuur mag mee en ook Deppoh is ‚‚n van de begeleiders. Men gebruikt een oud vlot om over het meer te varen. De groep is echter veel te wild, waardoor er een stuk van het vlot afbreekt. De ik'-figuur valt eraf en in een poging om hem te redden verdrinkt Deppoh, die verstrikt raakt in de vele waterplanten.
Door dat Oeroeg's vader bij deze gebeurtenis overleden is, mag ook Oeroeg mee naar de lagere school in Soekaboemi, waar de jongens elke ochtend met de trein naar toe gaan, een trein met een echte stoomlok en met wagons zonder glas. In het begin van de middag komen ze dan weer terug. De herinneringen van de ik'-figuur gaan in op de vele kleuren groen, geuren en het geklater van het water van de bergbeekjes. Omdat Oeroeg's moeder in een dienstwoning woonde, moet zij verhuizen, wat een behoorlijke achteruitgang betekent. De familie accepteert dit als normaal. Oeroeg's school bezoek maakt dat andere inlanders opmerkingen tegen hem gaan maken.
Na de scheiding van de ouders van de ik'-figuur komt hij bij Lida in Soekaboemi wonen, die voor hem zorgt. Als deze hoort van Oeroeg en wat die voor hem betekent mag die ook bij haar komen. Lida is ongehuwd en beheert een pension. Oeroeg's vorderingen vallen haar op en zij vindt dat hij verder moet leren. Als de ik'-figuur naar de HBS in Batavia gaat komt hij daar in een internaat. Lida verkoopt haar pension en begint een nieuw in Batavia. Zij betaalt de kosten voor de MULO van Oeroeg. Zij hoopt dat hij later arts zal worden.
In Batavia groeien de jongens een beetje uit elkaar. Oeroeg krijgt een paar andere vrienden erbij, waardoor het op school minder met hem gaat. Op voorspraak van Lida mag hij ook op het internaat komen, waardoor er meer controle op hem is. Op het internaat zitten voornamelijk kinderen van Europese ouders en een enkele zoon van een inlandse regent. Oeroeg past hier niet tussen. Op de MULO heeft hij minder problemen: daar zitten vooral halfbloeden. Alleen de ik'-figuur gaat op voet van gelijkheid met Oeroeg om.
Na de MULO gaat Oeroeg inderdaad voor arts leren in Soerabaja, aanvankelijk met een beurs, maar later weer op kosten van Lida. In Soerabaja krijgt Oeroeg politieke interesses, waardoor hij zich keert tegen de Europese overheersing en het dom houden van de man in de dessa. Als de ik'-figuur hem daar een keer opzoekt krijgt hij alle argumenten over zich heen. Zelf heeft hij daar nog nooit over nagedacht. Oeroeg, die nooit erg aardig voor Lida was geweest en altijd alle zorgen van haar voor hem maar voor gewoon had aangenomen, blijkt nu trots te zijn op haar: ze werkt in een inlands ziekenhuis als verpleegster en leert Javaans.
De ik'-figuur gaat voor zijn ingenieursopleiding naar Delft, waar hij tijdens de tweede wereldoorlog studeert. Na zijn studie neemt hij een baan in zijn geboorteland en gaat terug. Dit gaat samen met het begin van de politionele acties, omdat er opstanden waren uitgebroken. Tijdens een bezoek aan zijn geboortestreek komen alle herinneringen weer boven. Ook gaat hij weer naar dat geheimzinnige meer Telaga Hideung. Opeens staat er een inlandse strijder voor hem, waarin hij Oeroeg meent te herkennen. Het enige wat deze tot hem zegt is Ga weg, je hebt hier niets te zoeken'. Oeroeg verdwijnt en de ik'-figuur blijft met lege handen achter. Hij komt tot de conclusie dat Oeroeg net is als het meer: Ik kende hem als een spiegelende oppervlakte. De diepte peilde ik nooit.'
Verwachtingen:
Ik had al enige stukken uit de Max Havelaar gelezen en het leek me zeer handig en praktisch om meer te lezen over Nederlands-Indië. Oeroeg was een manier om die lijn voort te zetten. Van Hella S. Haasse had ik nog niks gelezen. Gehoord van haar had ik ook nog niet, niet voordat zij mij bereikte door middel van de 'Nederland Leest' uitgave. Mijn verwachtingen waren dus leeg, maar vol met nieuwsgierigheid.
Motieven en thema's:
Hoewel men simpelweg zeer oppervlakkig naar het verhaal kan kijken en kan zeggen dat de thema's simpelweg vriendschap en de teloorgang ervan, moet men daar achter toch een diepere laag zoeken. Althans dat is wat ik deed. De vriendschap voor de jongens staat namelijk, mijns inziens, voor de band tussen Oost en West, tussen Nederland en Nederlands-Indië. Nu is de band nooit een hechte vriendschapsband geweest, al in de 17de eeuw wist de VOC zijn positie af en toe met geweld te verdedigen. Deze band, zoals de band in het boek, verslechterde wel enorm. Vooral toen het nieuwe belastingsysteem, het Cultuurstelsel, werd ingevoerd in 1830 en toen de drang om stevige kolonies op te zetten heerste in Europa.
Cultuurverschillen en verschillende belangen deden de 'band' de das om. Deze teloorgang/vervreemding is af te leiden aan die vriendschap.
Beoordeling:
Schrijfstijl:
Het verhaal is geschreven uit een ik-perspectief, maar wel door iemand die terug kijkt op zijn verleden. Het taalgebruik is simpel, modern en voor ieder goed te begrijpen en het boek is opgemaakt uit tal van korte zinnen. Iets dat misschien wel toepasselijk is voor een ik-perspectief. Hetgeen dat wel opmerkelijk is, is dat de taal verrijkt is met Indische woorden en termen. Ter illustratie is hier een citaat: (Pag 77): "Allemaal desa-lui,' mompelde Oeroeg, bezig een nieuwe sigaret op te steken. 'De doekoen maakt er nog veel meer dood, met z'n kruiden-obat en goenagoena. Ze laten zich liever betoveren dan dat ze naar een echte dokter gaan.'
Tijd:
De periode waarin dit verhaal zich afspeelt is de jaren '40. Een extreem tumultueuze en belangrijke tijd voor zowel Nederland, als Nederlands-Indië. Nederland probeert na de 2de Wereldoorlog zijn positie in zijn kolonie weer te versterken terwijl Indië zijn onafhankelijkheid uitroept. Nederland verzette zich tegen dit onafhankelijkheidsstreven door militaire operaties uit te voeren. Hierbij zijn beide hoofdpersonen betrokken. Elk aan een andere kant.
Vertelperspectief:
Meestal vind ik het vertelperspectief niet zeer belangrijk. Dit keer echter wel. Zoals al verteld is in het stuk 'Motieven en thema's' leek mij het verhaal een metafoor voor de relatie tussen Nederland en Nederlands-Indië. Wat dus opmerkelijk is, is dat men door middel van het ik-perspectief slechts één standpunt ziet, namelijk die van het ik-persoon. We zien dus niet wat er in het hoofd van Oeroeg omgaat, iets waar rekening mee gehouden moet worden. Iets waar misschien zelfs een les getrokken uit kan worden. Standplaatsgebondenheid is een belangrijk punt waarmee rekening gehouden moet worden als men de geschiedenis objectief wil benaderen.
Eindoordeel:
Het verhaal charmeerde mij. De metafoor was echter niet volmaakt, al was hij omvattend voor de latere verhouding, hij was zeker niet geslaagd voor het begin van de relatie tussen Nederland en Nederlands-Indië.
Inhoudelijk deed 't mij enigszins denken aan 'One Day In The Life Of Ivan Denisovich', een verhaal dat het verblijf in een gulag in Rusland beschrijft ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Het is een zeer beperkte setting, een zeer beperkt kader waarin het verhaal zich afspeelt, maar men kan er wel een bepaald gevoel uit de tijd van opnemen.
Bronnnen:
-Oeroeg.
-Geschiedenisboek 'Sprekend verleden'
-http://home.iae.nl/users/termaten/netscape/haasse.htm (Samenvatting)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten