Kritiek en onrust is af te lezen in beide werken. Beide schrijvers zetten zich stevig af tegen de samenleving. De één wil onderwijs voor kinderen, de ander streeft naar verbetering in het toenmalige Nederlands-Indië. Dit non-conformisme is kenmerken voor de romanticus. Zowel 'Fabriekskinderen' als het fragment van Max Havelaar zijn representatief voor de Romantiek.
De Romantiek is een stroming waarbij men de strakke vormen van het classicisme heeft verworpen, als reactie op het rationalisme ligt nu het accent op het gevoel. Ook is de romantische mens niet gelukkig met de tijd waarin hij leeft. Romantici zijn over het algemeen pessimistisch. Volgens Romantici heeft de Verlichting slechts gezorgd voor eenzijdig intellectualisme. De driften van de mens konden daar, volgens hen, niet mee gestemd worden. De remedie was de wereld tot een kunstwerk maken en daarmee morele idealen op de voorgrond brengen.
Deze esthetisering kunnen we niet alleen vinden in omschrijven, deze is ook rechtstreeks te vinden in het taalgebruik zelf. Het begin van 'Fabriekskinderen' helpt dit idee te illustreren: "'t Is winter. Een koude decembernacht houdt met kille vingers oud Hollands grijze academieveste den blinddoek voor de oogen." De taal zit vol metaforen, synesthesie en andere taalvormen die de verbeelding bewegen. Het fragment van Max Havelaar kent minder van dit misschien extravagante taalgebruik. Multatuli beschouwde zijn werk echter wel als een schilderij, als een kunstwerk, als een esthetisering van de werkelijkheid. Dit kan afgeleid worden van "Want aanvankelyk vreesde ik, sterker kleuren noodig te hebben om den lezer te treffen by 't beschryven van zoo vreemde toestanden. Gaande-weg echter gevoelde ik dat het een beleediging voor myn publiek wezen zou, te gelooven dat ik meer bloed had moeten brengen in myn schildery."
Een ander element van de Romantiek is goed terug te vinden in het verhaal van Saidjah en Adinda. Multatuli's verhaal wendt zich van de kille rationaliteit in de Verlichting en richt zich op het gevoel en op de emotie.
Zowel het armzalige lot van de familie van Adinda, als de onvervulde liefde van Saidjah spelen hier op in. Saidjahs liefde is misschien zelfs irrationeel te noemen! De afspraak die hij gemaakt had met Adinda is daar blijk van. Zij zouden na 36 manen elkaar weer zien, een lange tijd. Adinda sterft kort voordat ze de manen heeft kunnen tellen.
Het meest kenmerkende element vindt men terug in beide teksten, en dat is natuurlijk de opstandigheid. Beide schrijvers geven blijk het niet eens te zijn met de bestaande opvattingen en protesteren tegen situaties die zij als verkeerd zien. Multatuli was tegen het cultuursysteem, een bepaalde belastingsvorm in Nederlands-Indié, en de slechte staat van de ambtenaren. J.J. Cremer was zeer tegen kinderarbeid, de roman/het pamflet 'Fabriekskinderen' begon zelfs als een lezing direct gericht tegen kinderarbeid. Zowel J.J. Cremer en Multatuli bekritiseren dus de maatschappij op ontwikkelingen die zij als onrechtvaardig beschouwen.
J.J. Cremers 'Fabriekskinderen' en Multatuli's fragment van Saidjah en Adinda zijn zeer representatief voor de Romantiek. Niet alleen heeft de Romantiek doorgedrongen in het taalgebruik en in de thema's van de verhalen, ook weerklinkt deze in hun opstandigheid. Zij durven beide zelfs direct hun stem te richten op de Kroon. Iets wat uitzonderlijk zou zijn in vroegere tijden.
'Fabriekskinderen' en het gehele boek van Multatuli 'Max Havelaar' zijn werken die gelezen moeten worden. Zij geven enorm veel inzage in belangrijke ontwikkelingen die Nederland gemaakt hebben tot de Nederland die het nu is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten