"Welk een zonderling wezen is de Mensch; Hy wil zich zelf zien zo als hy is; en hy ontwykt den gedienstigen Spiegel!" luidt één van de prachtige zinnen in 'Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart', waarin Betje Wolff en Aagje Deken zich losrukken uit de klemmende orde van de 17de eeuw.
De Verlichting is een progressieve stroming waarin allerlei nieuwe ideeën opbloeien. Deze ideeën worden echter vooral weergegeven in proza, het toneel is nog altijd gebonden door de regels gebaseerd op de klassieke oudheid. Kenmerken van de Verlichting zien we ook terug in de briefroman van Aagje Deken en Betje Wolff. 'Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart' is representatief voor de Verlichting.
Veel ideeën uit de Verlichting kunnen afgeleid worden van dit denkbeeld: 'De redelijk denkende mens probeert het volk dat nog niet verlicht is, beschaving bij te brengen en te leiden.' De mens wordt gezien als van nature goed en alleen een gezond verstand kan een mens op het goede pad houden. Om dit goede pad leiding te geven worden er allerlei praktische kwesties aangepakt om de wereld zo helderder en duidelijker te maken. De meest voorkomende kwesties zijn opvoeding en moraliteit.(1)
De kwestie van opvoeding wordt ook in dit boek aangesneden. Het boek wordt namelijk opgeschreven aan de "Nederlandsche Juffers" wiens "hart kan trillen van vrees, wanneer wy bevallige, zoetaartige, ouderloze, of niet wel opgevoede jonge Juffertjes, in dien gevaarlyken leeftyd, waar in de jeugd gevoelige harten ontwikkelt, en nog sluimerende driften wakker maakt, eene Waereld zien intreden, met de onärgdenkentheid eens kinds, dat geen gevaar kan vrezen, ’t geen het niet kent.”. De jonge vrouw wordt hier dus gelijk al gewaarschuwd. In het gevoel en in de sluimerende driften is gevaar te vinden, en slechts door een pad van rede en vroomheid te volgen, kan men een goed leven leiden.
Ook het gedachtegoed van de filosofie komt sterk naar voren. Eén van die ideeën is het 'Tabula Rasa'. De idee van het onbeschreven blad. Dit houdt in dat een mens gevormd wordt door ervaringen en gebeurtenissen uit zijn leven en zo geleidelijk zijn 'Tabula Rasa' vult. Eigenschappen en gedragingen staan dus niet vast maar vloeien voort uit de geschiedenis van zo'n persoon. Dit idee is geweldig te combineren met een briefroman. De karakter ontwikkeling van Sara komt zo sterk naar voren, want men krijg directe inzage van al wat er in haar hoofd speelt. Ook in het verhaal kunnen we dit idee traceren. Zo is haar keer naar de vroomheid uit te leggen door haar vrije, losbandige leven. (2)
Uit het vrije, losbandige leven kunnen we ook opmaken dat de positie van de vrouw aan het verbeteren was. Ook zij kregen een sterkere stem, ook zij stapten met één voet de voorgrond in. Deze grotere vrijheid is kenmerkend voor de late Verlichting. In de jaren rond 1790 waren er zelfs tal van vrouwelijke journalisten en schrijvers, sommige werden zelfs lid van dichtgenootschappen! Aagje en Betje zijn het levende bewijs dat ook vrouwen geleerd konden zijn.(3)
Wel moeten we begrijpen dat literatuur niet goed onderverdeeld kan worden in stromingen. Het is één groot doorlopend geheel. Zo kan men zeggen dat de ethische opvattingen van Aagje en Betje hun oorsprong vinden in enkele humanistische ideeën, waaronder bijvoorbeeld de deugdenethiek van Aristoteles. Ook is de karakterontwikkeling van Sara en haar interactie met het gevoel niet geheel typerend voor de stroming die bestempeld wordt als 'Verlichting', maar heeft dat juist wat weg van de Romantiek. Stromingen dienen slechts als richtlijnen, als hulpstukken.
Toch valt 'Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart' onder de typering van de stroming Verlichting. Niet alleen wordt dat benadrukt door het opvoedende moraal, maar ook door de invloed die het gedachtegoed van filosofie heeft gehad op het boek en de grotere vrijheid die Sara lijkt te ondervinden.
Het boek is een aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in het vrouwenleven in de Verlichting en het algemeen gedachtegoed. Het boek leest redelijk vlot en de briefroman staat je toe om af en toe gewoon een pauze te nemen en om een reflectie op de stof te geven.
(1) : Voor informatie over algemene kenmerken is de Verlichting gebruikt.
(2): Voor informatie over Tabula Rasa is het filosofieboek 'Het Oog In De Storm' gebruikt.
(3): literatuurgeschiedenis.nl
Citaten zijn opgenomen uit de tekst op dbnl.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten